Opgaven fysieke ruimte

Inhoud

Regionale Investeringsagenda NOVEX-NZKG 1.0

Bestuurlijke vaststelling Regionale Investeringsagenda NOVEX-NZKG

Op 1 december 2025 is de Regionale Investeringsagenda (RIA) 1.0 vastgesteld door de leden van het Bestuursplatform Noordzeekanaalgebied (NZKG). Een mooie mijlpaal!

Deze agenda brengt de belangrijkste investeringsbehoeften in kaart voor de komende jaren in de NOVEX-NZKG. Dit zijn projecten waarvoor samenwerking tussen Rijk en regio essentieel is. Ze zijn van nationaal belang en dragen bij aan een gezondere, meer leefbare en toekomstbestendige regio. Rijk en regio hebben er in dit samenwerkingsverband voor gekozen om de RIA toe te spitsen op vijf prioritaire investeringsopgaven:

• Stedelijke vernieuwing IJmond

Betrokken partijen werken samen aan een plan voor stedelijke vernieuwing in de vooroorlogse wijken in de IJmond met oog voor een gezondere leefomgeving en een nieuw perspectief voor bewoners.

• Voldoende havenruimte voor toekomst haven en industrie

De haven- en industriegebieden in het Noordzeekanaalgebied zijn cruciaal voor de (inter)nationale handel én de energietransitie. Om deze functie te behouden is voldoende ruimte nodig voor havens, industrie en energieprojecten.

• Landschap, watersysteem en energie-infrastructuur Houtrakpolder

In de Houtrakpolder komen veel ruimtelijke vraagstukken samen. Deze polder is namelijk niet alleen in beeld voor een 380 kV-transformatorstation en de aanlanding van wind op zee, maar ook als mogelijke locatie voor piekwaterberging en voor uitbreiding van de milieucontouren van Westpoort. Bovendien ligt er op de Houtrakpolder een strategische reservering voor een extra havenbekken én heeft het gebied grote landschappelijke en ecologische waarde. Dit dwingt ons om gezamenlijk en nauwkeurig de puzzel te leggen.

• Regionale netwerken energietransitie

In de NZKG-regio is verduurzaming van de industrie essentieel voor het behalen van nationale en regionale klimaatdoelstellingen. Hiervoor stapt de industrie over op duurzamere energiebronnen. Ook zijn er partijen die kiezen voor het afvangen en transporteren van CO₂. Al deze transities vragen om een grootschalige uitbreiding van de bestaande infrastructuur én om de aanleg van nieuwe landelijke en regionale netwerken. In de RIA adresseren we specifiek de realisatie van het H2avennet (het regionale waterstofnetwerk), een CO₂-netwerk NZKG en het Stoomnet Westpoort.

• Transitiefonds verplaatsing Zaanse (voedings)industrie

In Zaanstad liggen veel grootschalige voedingsmiddelen- en maakindustriebedrijven in binnenstedelijk gebied, waar verduurzaming ingewikkeld, kostbaar en niet altijd toekomstbestendig is. Verplaatsing naar energie-efficiënte locaties binnen het NZKG kan de uitstoot aanzienlijk verminderen, terwijl vrijkomende terreinen ruimte bieden voor beter passende, minder milieubelastende functies in de stad. Er wordt onderzocht of een Transitiefonds Verplaatsing Industrie een oplossing kan bieden.

Wat is de NOVEX-NZKG?

De komende decennia is het Noordzeekanaalgebied van groot belang voor een aantal grote (transitie)opgaven in Nederland. Tegelijkertijd is duidelijk dat de beschikbare ruimte beperkt is, terwijl alle opgaven ruimte vragen. Door opgaven integraal en gezamenlijk aan te pakken, wordt de schaarse ruimte zo efficiënt mogelijk benut en worden negatieve gevolgen voor leefomgeving en economie beperkt. Daarom heeft het Rijk het Noordzeekanaalgebied in 2022 als NOVEX-gebied aangewezen. Na het vaststellen van de koers in het Ontwikkelperspectief NOVEX- NZKG (2023) is een eerste vertaalslag gemaakt naar concrete afspraken en projecten in de vorm van de Uitvoeringsagenda NOVEX-NZKG (2025-2029). De RIA is de laatste stap binnen deze cyclus.

Uitvoeringsagenda NOVEX-NZKG 2025-2029

Rijk, regio en partners maken afspraken over toekomstbestendig Noordzeekanaalgebied

In 2023 stippelden Rijk, regio en partners een koers uit voor het Noordzeekanaalgebied. De partijen werken de komende jaren aan een gezondere leefomgeving, de energietransitie, woningbouw en een sterk water- en bodemsysteem. Onderwerpen waarop afstemming en samenwerking van belang is om tot een toekomstbestendig Noordzeekanaalgebied te komen. De partijen gaan ook in gesprek over de toekomst van de Houtrakpolder en zetten gezamenlijk in op stedelijke vernieuwing in de IJmond. Deze en andere afspraken zijn op 9 december 2024 vastgelegd in de Uitvoeringsagenda NOVEX-NZKG 2025-2029.

Houtrakpolder

De Houtrakpolder is in beeld als locatie voor diverse functies. Het gebied langs de oostzijde van de Houtrakpolder is een mogelijk kansrijke locatie voor een nieuw 380 kV-transformatorstation, dat nodig is om het elektriciteitsnet te verzwaren, netcongestie te verhelpen en de verduurzaming van de industrie mogelijk te maken. Ook is de Houtrakpolder in beeld als potentiële locatie voor piekwaterberging, ligt er een strategische reservering voor een extra havenbekken én is het gebied van landschappelijke en ecologische waarde. De verschillende functies die in de Houtrakpolder mogelijk zijn, vragen om zorgvuldige afstemming en samenwerking tussen de partijen. In de uitvoeringsagenda is dan ook afgesproken dat in 2025 en 2026 het bestuurlijke gesprek wordt gevoerd over de afweging tussen de verschillende functies.

De uitvoeringsagenda zet in op het versterken van landschappen en ecologie in het Noordzeekanaalgebied, met name op plekken waar de komende jaren nieuwe energie-infrastructuur wordt gebouwd. Daarom stelt de provincie samen met partners een landschapsplan op voor de Houtrakpolder. Koppelkansen worden op deze manier zo optimaal mogelijk benut.

Stedelijke vernieuwing

Voor het verbeteren van de leefbaarheid van naoorlogse wijken en voor nieuwe woningbouw starten de gemeenten Beverwijk, Heemskerk en Velsen met planvorming voor stedelijke vernieuwing in de IJmond, met steun van de provincie Noord-Holland. In deze voorbereiding, die naar verwachting rond 2027 gereed is, wordt het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening actief betrokken. Voor de planvorming is 3 miljoen euro beschikbaar uit het fonds Gebiedsinvesteringen Netten op Zee. Zodra het plan er ligt kunnen financiële afspraken met het Rijk worden gemaakt om deze gemeenschappelijke ambitie in het daaropvolgende decennium te realiseren.

Samenwerking in het Noordzeekanaalgebied

Omdat veel opgaven in het Noordzeekanaalgebied samen komen is het in 2020 aangewezen als NOVI-gebied en in 2022 als NOVEX-gebied. Rijk, regio en partners in het Noordzeekanaalgebied gaan complexe opgaven in de regio daarmee samen aan en werken sinds vorig jaar vanuit een nieuwe gezamenlijke en integrale koers: het Ontwikkelperspectief Noordzeekanaalgebied (2023). Hierin is aangegeven hoe zij de komende jaren aan de slag gaan op verschillende thema’s: gezondere leefomgeving, energietransitie, circulaire economie, haven en industrie, woningbouw, landschap en ecologie, en water en klimaatadaptatie. De Uitvoeringsagenda NOVEX-NZKG 2025-2029 werkt het Ontwikkelperspectief uit in concrete projecten. In dit dynamische gebied is en blijft samenwerking de leidraad.

Klik op de afbeelding voor een grote weergave van het eindbeeld Uitvoeringsagenda NOVEX-NZKG.

Ontwikkelperspectief NZKG

NOVEX-aanpak NZKG

De komende decennia komen grote opgaven op het Noordzeekanaalgebied af.

• De energie- en circulaire transitie vraagt ruimte in onze haven- en industriegebieden.
• Aan de randen bouwen we woningen en werken we aan een gezondere leefomgeving.
• Door klimaatverandering komt de grens van ons watersysteem in zicht en is meer ruimte nodig om water op te vangen.

Met al deze uitdagingen hebben we tegelijkertijd te maken. Daarom werken wij, Rijk, regio en partners, vanuit één gezamenlijke koers: het Ontwikkelperspectief Noordzeekanaalgebied. De samenwerkende partijen hebben deze koers vastgesteld in het Bestuursplatform van december 2023. De koers is verder uitgewerkt in de Uitvoeringsagenda NOVEX-NZKG 2025-2029. De samenwerkende partijen hebben deze koers vastgesteld in het Bestuursplatform van december 2023. In december 2024 stemde het Bestuursplatform in met de Uitvoeringsagenda NOVEX-NZKG 2025-2029, als leidraad voor verdere samenwerking. Op 1 december 2025 stemde het Bestuursplatform in met de Regionale Investeringsagenda (RIA) NOVEX-NZKG, versie 1.0.

De essentie van onze integrale aanpak komt in drie gebieden samen; de IJmond, Westpoort en de Houtrakpolder.

Een gezondere leefomgeving in de IJmond

Weergave van de projecten in de IJmond. Bron: Ontwikkelperspectief NZKG.

In de IJmond willen we snel een gezondere leefomgeving realiseren. De ontwikkeling van een nieuwe energie-infrastructuur legt hiervoor een basis. Vanuit de nieuwe Energiehaven en de Zeehaven IJmuiden werkt de offshore aan nieuwe windparken in zee. De IJmond is via zeekabels hierop aangesloten via een transformatorstation. Groene elektriciteit, gas en waterstof leggen de basis voor een snelle transitie van Tata Steel, die noodzakelijk is om te komen tot een gezondere leefomgeving.  Daarnaast is in de IJmond een aanpak nodig om de fysieke leefomgeving van naoorlogse wijken te verbeteren. Gemeenten, met steun van provincie en Rijk, zetten daarom in op stedelijke vernieuwing van woonwijken en het aansluiten van deze wijken op warmtenetten. Ook maken ze groene verbindingen naar recreatiegebieden, zoals de Wijkermeerpolder en Spaarnwoude.

Energietransitie, circulaire economie en woningbouw in Westpoort

Weergave van de projecten in Westpoort. Bron: Ontwikkelperspectief NZKG.

Het inpassen van alle onderdelen van de energie- en circulaire transitie is een grote opgave. In de omgeving van de 380 kV-hoogspanningskabels is ruimte nodig voor nieuwe transformatoren. Deze locaties worden de komende jaren gezocht. Aan de westkant van Westpoort komen nieuwe installaties voor de productie van waterstof en groene vloeibare brandstoffen. Hiervoor is extra risicoruimte nodig aan de westkant van Westpoort. Wat er nodig is voor een circulaire economie nodig wordt de komende jaren nader uitgewerkt in een circulaire strategie. Voor woningbouw is een deel van transformatieplannen in voorbereiding of realisatie genomen. Verdere realisatie van onze transformatie ambitie voor woningbouw wordt gezamenlijk afgestemd met onze partners, waarbij rekening wordt gehouden met het tempo van de energie- en circulaire transitie in onze haven- en industriegebieden.

Haven, landschap en watersysteem in de IJmond en Houtrakpolder

Weergave van de projecten in de IJmond en Houtrakpolder. Bron: Ontwikkelperspectief NZKG.

In het hele Noordzeekanaalgebied is ruimte nodig voor de energietransitie. In de IJmond wordt een Energiehaven ontwikkeld. Na de transitie van Tata Steel komt ruimte vrij die ingezet kan worden voor doorgroei van deze ambitie: de Energiehaven Plus. Nabij de 380 kV-hoogspanningsleidingen komen extra transformatoren om het elektriciteitsnet te versterken. En aan de westkant van Westpoort wordt extra risicoruimte gecreëerd om veilig te werken met waterstof en tegelijkertijd het bestaande havengebied intensiever te benutten.  Als wij de komende jaren deze drie onderdelen (energiehaven, transformatoren, risicoruimte) hebben gerealiseerd en er voldoende ruimte overblijft in de havengebieden, dan is uitbreiding van het havengebied niet nodig. In dat geval kan de reservering voor een havenbekken in de Houtrakpolder vervallen. Deze polder kan dan ingezet worden voor het versterken van de ecologie én als een van de piekwaterbergingen die in de toekomst nodig zijn langs en rond het Noordzeekanaal, als gevolg van klimaatverandering.

Gebiedsbiografie NZKG

Vanuit de NOVEX-aanpak NZKG is een gebiedsbiografie opgesteld door MOOI Noord-Holland. Hierin wordt beschreven hoe het Noordzeekanaalgebied is ontstaan, hoe het gebied er nu uitziet, wat het Noordzeekanaal uniek maakt én hoe deze bijzondere kenmerken benut kunnen worden bij nieuwe ontwikkelingen.

Per thema benoemt MOOI Noord-Holland wat kenmerkend is voor het Noordzeekanaalgebied en geeft ‘omgangsvormen’ mee. Deze ‘omgangsvormen’ beschrijven hoe je met de relicten van de geschiedenis en de kenmerken van het bestaande landschap om kunt gaan als je ruimtelijke plannen in het Noordzeekanaalgebied gaat ontwikkelen en vormgeven. We raden ontwerpers, ontwikkelaars en beleidsmakers aan om de gebiedsbiografie te lezen. Kennis van het verleden en de kwaliteiten die in het gebied aanwezig zijn, bieden de kans dat plannen beter, rijker, mooier worden.

• Bekijk de Gebiedsbiografie NZKG

Monitoring-NZKG

De economische ontwikkelingen op de bedrijventerreinen in het Noordzeekanaalgebied brachten we t/m 2024 in beeld met RI-monitor NZKG. De verbreding van de programmering in het NZKG zorgt ervoor dat de monitoring in het gebied is aangepast:

• Er ligt minder focus op de beschikbaarheid van hectares bedrijventerrein op een specifiek moment.
• De aandacht verschuift naar de ruimtelijke opgave als geheel en de samenhang van uitvoeringsafspraken.
• Voor deze bredere opgaven is het Ontwikkelperspectief NOVEX NZKG leidend.

De voormalige detailanalyses zijn minder relevant in hun oude vorm, maar de cijfers blijven wel beschikbaar. Ter vervanging zijn gegevens opgenomen in de Atlas Plabeka en onderliggende dashboards. Daarmee benutten we overkoepelende en actuele monitors voor de economische cijfers in zowel de MRA als het NZKG.